Kontrol edilmemiş

Aras Cumhuriyeti^{[kaynak belirtilmeli]} (Azerice: Araz Respublikası; Ermenice: Արաքս Հանրապետություն; diğer diller: Republic of Araks or the Araxi Republic;), Türk-Aras Cumhuriyeti^[1] - Kasım 1918’de Azerbaycan ve Osmanlı Devletinin desteğini alan Cafer Kuli Han tarafından kurulmuş olan, şu anki Nahçivan Özerk Bölgesi'nde bulunan kısa süreli bir Türk cumhuriyetidir. Başkenti Nahçıvan şehri olan bu Cumhuriyetin arazisi 16.000 kilometrekare, nüfusu ise 1 milyona yakındı. Sınırları Nahçıvan, Şerur-Daralagez, Ordubad kazalarını ayrıca Uluhan’lı, Vedibasar, Kemerli, Meğri vb. arazileri birleştirirdi.^[2]

1919 yılında Ermeniler bu bölgeyi Aras Savaşı ile kısa süreliğine kendi topraklarına katmıştır. Sovyetler Birliği'nin kurulmasıyla Azerbaycan bu bölgeye tekrar hakim olmuştur

Güneybatı Kafkas Cumhuriyeti Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Muvakkate-i Milliyesi ←   1918 – 1919 →   Bayrak[kaynak belirtilmeli] Yeşil ile gösterilen yer Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükûmeti Başkent Kars Resmi dili Türkçe[1] Dini İslam Yönetim Cumhuriyet Yönetim Cihangirzade İbrahim Aydın Bey Tarih    - Kuruluş tarihi 1918  - Yıkılış tarihi 1919 Para Birimi Kuruş, Lira[kaynak belirtilmeli]

Güneybatı Kafkas Cumhuriyeti^[2][3][4] (Osmanlıca: Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Muvakkate-i Milliyesi^[5] / Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi^[6]) veya Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükûmeti, Kars Cumhuriyeti^[7] 17-18 Ocak 1919 tarihleri arasında gerçekleştirilen Büyük Kars Kongresi'nin sonucunda kurulan ve 12 Nisan'da İngilizlerin Kars'ı işgal etmeleriyle son bulan geçici hükûmet.^[5] Elviye-i Selâse'nin tamamını kapsamakta birlikte Kars (hükümet merkezi), Batum, Ahıska, Ahılkelek, Artvin, Ardahan, Acara, Posof, Çıldır, Göle, Oltu, Karakurt, Sarıkamış, Karapınar, Kağızman, Kulp, Iğdır, Serdarabat, Aralık, Nuraşen, Nahcivan, Culfa ve Orduabat gibi yerleri kapsamaktaydı.^[8]

Kuruluşu [değiştir]

9 Ekim 1918'de Ahıska Hükümet-i Muvakkatası, 3 Kasım'da Aras Türk Hükümeti, 5 Kasım'da Kars İslâm Şurası kurulmuştur. 15 Kasım'da Birinci Kars Kongresi düzenlenmiş ve sekiz kişilik Muvakkat Heyeti seçilmiştir. 30 Kasım'da İkinci Kars Kongresi (Kars İslâm Şurası Büyük Kongresi) düzenlenmiş ve Millî Şura Hükümeti kurulmuştur. Aras ve Ahıska'daki hükümetlerini birer şubesi sayarak Millî Şura Hükümetine katılmıştir.^[5]

I. Dünya Savaşı sonunda 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti ordusu birliklerinin Güney Kafkasya'dan çekilmesini öngörmüştür. Osmanlı Devleti bu hükme uyarak 4 Aralık 1918 tarihinde askerlerini 1877 yılından önceki Rusya sınırına aynı uzaklıktaki yere çekecektir. Fakat Kars'tan askerlerini 2 ay sonra çekme kararı almıştır.

Bu kararın nedeni halkın bölgede bir hükümet kurmasına zaman vermektir. Çünkü askerlerin geri çekilmesi ile Elviye-i Selase denen Kars, Batum ve Ardahan, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti işgaline açık bir hale gelecektir. Bunun üzerine 29 Ekim 1918 tarihinde Ahıska ve Ahılkelek çevresinde Ahıska Hükümet-i Muvakkatası (Ahıska Geçici Hükümeti), 3 Kasım 1918 tarihinde Emir Bey Ekberzâde başkanlığında, merkezi Iğdır olmak üzere Araş Türk Hükümeti ve 5 Kasım 1918'de Kepenekçi Emin Ağa(Emin Ağa Borçalı) ve Piroğlu Fahreddin Bey başkanlıklarında merkezi Kars olmak üzere Kars İslâm Şûrası kurulmuştur. 30 Kasım 1918 tarihinde Kars'ta toplanan kongrede bu üç hükümet Kars Millî İslâm Şûrası Merkez-i Umumisi adı altında birleşmiştir. Başkanlığına Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir.^[9] 60 yöresel temsilcinin katıldığı^[10] bu kongre ile Kars, Oltu, Kağızman, Igdır, Sarıkamış, Ardahan ile Türklerin veya Müslümanların yaşadığı Ahılkelek, Ahıska ve Batum gibi şehirlerde yaşayan halk örgütlenmiştir.^[11] 17 Ocak 1919 ve 18 Ocak 1919 tarihlerinde Dr. Esat Oktay Bey başkanlığında^[12] Kars'ta toplanan kongereye 131 temsilci katılmış ve kongrede Kars Millî İslâm Şûrası'nın adı Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i Muvakkata-i Milliyesi (Güneybatı Kafkasya Milli Geçici Hükümeti) olarak değiştirilmiştir. Başkanlığına yine Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. Bu geçici hükümet, 18 maddeden oluşan anayasası ve yeşil ve kırmızı zemin üzerinde bulunan ay-yıldızlı bayrağı kabul edip; 12 üyeli bir bakanlar kurulu ve halkın oyu ile seçilen 131 milletvekilli bir parlamento kurmuştur.^[9] 25 Mart 1919 tarihinde bu meclis Cenûb-i Garbî Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi adını almıştır.^[9][13] Hükümet Kars'ın dışında Artvin, Ardahan, Batum, Gümrü, Sarıkamış, Nahcivan, Ordubad ve Iğdır'ı sınırları içinde saymıştır.

Yıkılışı [değiştir]

Bölgede bulunan İngilizler, yerel hükümetin çalışmalarına bir süre göz yumdular. Ancak 13 Nisan 1919’da Kars’ı işgal ederek hükümetin varlığına son verdiler. Hükümetin 12 üyesini tutuklayarak önce Batum’a, sonra da Malta’ya sürdüler.

İngilizlerin Ermenilere devrettiği Kars, 1920 sonbaharında Kâzım Karabekir komutasındaki Türk birliklerinin bölgeyi ele geçirmesine kadar bir buçuk yıl işgal altında kaldı.

Malta Sürgünü [değiştir]

Malta'ya sürgüne gönderilen isimler aşağıdaki gibidir.^[14]

Türkistan Millî Özerk Hükûmeti, Türkistan Millî Muhtar Hükûmeti, 1917'de Rus devriminin meydana geldiği dönemlerde eski Hive, Hokant ve Buhara hanlıklarının topraklarının üzerinde özerkliğini ilan eden ve ileride diğer iki Türki bölgeyle (Alaş Orda ve İtil-Ural)birleşmeyi öngören hükümet.^{[kaynak belirtilmeli]}

Türkistan Özerk Hükümetinin Kullandığı Bayrak^{[kaynak belirtilmeli]}

Türkistan özerk hükümetinin yayılma alanı.

Türkistan özerk hükümeti bir cedidçi olan Mustafa Çokayev tarafından kurulmuştu ve meclis Hive, Kokand ve Buhara halklarının temsilcilerinden oluşuyordu. Cedidciler, Pan-Türkist ve Pan-İslam görüşler barındırmaktaydı.

Cedid reformcularının geçici hükümeti olarak da tanımlanan oluşum, Hokant'ı başkent olarak gösterek Türkistan'ın özerkliğini deklare etti. Rusya, Taşkentteki birliklerini hemen Hokant üzerine yöneltti ve Hokant'taki yeni hükümetini kırmaya çalıştı. Kısa bir süre sonra, Buhara ve Hive toprakları üzerinde kurulu olan yarı-özerk devlet ortadan kaldırıldı. Özerklik ve Bağımsızlık yanlısı Türkistan kuvvetleri lav edildi. Özerklik ve Bağımsızlık yanlısı Türkistanlılar, Basmacı isyanlarına başladılar. Ancak Basmacı isyanı 1924'e değin etkinliğini korudu.^{[kaynak belirtilmeli]}

Türkistan özerk hükümeti; daha ileri de Kazak Hanlığı (Alaş Orda), Tatar ve Başkırtlar (İtil-Kama) ve Orenburg Türkleri ile birleşme öngörülüyordu. Buna bağlı olarak, yine Çokayev önderliğinde Kazak-Kırgızlar tarafından kurulmuş olan Alaş Orda hareketi ile sıkı bir işbirliği içindeydi. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulmuş olan Jön Türkler harekatı ve İtil-Kama bölgesinde Mir Sultan Galiyev tarafından kurulmuş olan Türk-Tatar Komitesi ile sıkı işbirliği yapmaktaydılar.

1917 sonlarında ve 1918 başlarında biçim değiştirerek Orta Asya'ya geri gelen Sovyet Rusya birlikleri bu özerk devlete son vermiştir. Türkistan özerk hükümeti topraklarında 1918 yılında Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuştur.

Sovyet Rusya'nın bundan sonraki politikası eski hanlıkları birbirinden farklılaştırarak ayrı uluslar yaratmak olmuştur

Kontrol edilmemiş

Alaş Orda Bayrağı

Alaş Orda haritası

Soldan sağa: Ahmet Baytûrsinûli (Ахмет Байтұрсынұлы), Alihan Bökeyhanüli (Әлихан Бөкейханұлы), Mirğakip Dulatüli (Міржақып Дулатұлы)

Alaş Orda (Kazakça: Алаш Орда), 1910'lu ila 1920'li yıllar arasında Kazakların ilan ettikleri bir devletin ve buna yol açan harekatin adı. Resmen 1928 yılına kadar varolmuştur.

Alaş Orda 1905 yılında Alaş Harekati ile ortaya çıkmış ve 1912 yılında kurulan siyasi Alaş Partisi ile güçlenmiştir. Bu parti siyasi faaliyetlerini 1928 yılında bırakmış olsada resmen 1937 yılına kadar varolmuştur. Alaş Orda en sonunda Türkistan Komünist Partisi nin milliyetçi siyasetçilerinden oluşan bir grup olarak kalmış ve sonra ortadan kaybolmuştur.

1980'li yılların sonunda, etki alanı Kazakistan ve Kırgızistan olan ve aynı adı kullanan yeni bir milliyetçi parti kurulmuştur.

İsmin anlamı [değiştir]

Kazakistan'in resmi açıklamasına göre Alaş adı Kazakların efsanevi atası Alaş Han dan alınmışdır. Alaş Han, Orda Han'ın diğer bir ismidir.

Ancak Orta Asya Türk dillerinde Alaşa - at anlamına geldiğinden Alaş Orda'nın anlamı Atlı Ordusu olduğu daha mantıklı olurdu.

1905 ila 1919 yılları arasında [değiştir]

1905 yılında Mustafa Çokayev tarafından organize edilip hepimiz Alaş'ın oğullarıyız başlığı altında Taşkentde yapılan Türkistan müslümanları kongresi n'de, soylu ailelerden gelen kazak ve kırgız önderler Alaş adı altında birleşmişdir. Bu harekata kazak ve kırgız entellektüeller de katılmıştır.

Bu yeni ortaya çıkan gücün başlı hedefleri şunlardı:

• Orta Asya'da İslam'ın çağdaşlaştırmak
• Kazakların ve Kırgızların geleneksel göçebe kültürlerini tekrar özgürce yaşayabilmelerini elde etmek (yani Rus Çarlarının çok daha öncelerde başlattıkları göçebe halkları yerleşmeye zorluyan kanunları kaldırmak)
• Türkistan bölgesine yerleşen rusları tekrar buradan uzaklaştırmak

Alaş harekatı yine Mustafa Çokayev tarafından kurulmuş olan Türkistan Müslümanları Komitesi ile sıkı bir işbirliği içindeydi. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğun'da kurulmuş olan Jön Türkler harekatı ve İtil-Kama bölgesinde Mir Sultan Galiyev tarafından kurulmuş olan Türk-Tatar Komitesi ile işbirliği yapmaktaydılar.

1912 yılında Alaş harekatından Alaş Partisi doğmuştu. Bu partiye Mustafa Çokayev'in yanında Abdulgaffar Imanov ve Amangeldi Imanov adlı kırgız kardeşler ve bir kazak toresi olan (kazaklarda bir hükümdar unvanı) Alihan Bukeyhanov'da katılmıştı. Bukeyhanov partinin en sözü geçen kişiliğiydi ve partinin temel unsurları da Bukeyhanov tarafından belirlenmişti. Çünkü Bukeyhanov rus parlamentosunun üyesiydi, ve parlamentonun içinde ortaya çıkan Çançılar adlı fraksiyona mensubdu. Çançılar siyasi açıdan rusların Sosyal-devrimci grubuna yakındı.

Alaş partisi bu dönemde gayet türkçüydü ve Rus İmparatorluğunun içinde yaşayan Türk halklarını birleşerek Büyük Turan'ı kurmaya çağırmaktaydı. Bir Tore olarak Bukeyhanov kendini doğrudan Cengiz Han'ın mirascısı olarak görmekteydi. Imanov kardeşleri ise Koşa olarak kendilerini Muhammed peygamberin mirascıları olarak görmekteydiler.

Alaş partisinin asıl önem kazanması ama Rus İmparatorluğunun 1917 yılında çökmesi ile başlamıştı. Artık yeni kurulan bir Rusya'nın içinde özerk bir kazak-kırgız milli devleti için çaba gösterilmekteydiler. Bu devletin Rusya'nın o dönemde kırgız olarak tanımlanan tüm topluluklarını içine alması ve Alaş Orda adını taşıması isteniyordu. Mustafa Çokayev bu devletin ilk lideri olarak seçilmişti.

Aynı zamanda Alaş Orda Türkistan'da gerçekleşen ayaklanmalara da destek oluyordu. 1917 yılının ilkbaharında Bişkek'de liderleri Imanov kardeşler olan Alaş-Başan Hereketi (Alaş baş harekatı) kuruldu. Harekatın bu kırgız kanadının merkezi beklenilmesi gerektiği gibi Bişkek değil Hokant oldu.

1917 yılı henüz geçmeden Alaş Orda Orenburg'da, Rusya'nın içinde bir özerk kazak ülkesinin kurulmasını savunan Kırgızların Müslüman Kongresini gerçekleştirdi. Ayrıca özerkliğe kavuşmak için Rusya'nın bütün Türk halkları ile iş birliği yapılması gerektiği vurgulanmaktaydı. Ancak Alaş Orda bu döneminde henüz, tüm Türk halklarının birleştiği bir gücün içinde kırgızların önder rölünde olması gerektiği fikrindeydi.

Alaş Orda Bolşeviklerin başa geçmesine karşı çıkması, ve Rusya'nın demokratik biçimde yönetilmesi gerektiğini savunması ile yeni Sovyet Rejimi ile arası açılmıştı.

Rusya'nın iç savaşları sırasında Alaş Orda kazakların yaşadığı bölgeleri Bolşeviklere karşı savunmak için kendince ayrı bir ordu kurmuştu. Ancak büyük birleşik bir bölgeyi tutmayı başaramadılar ve bölge ikiye bölündü. Bu bölümlerin arasında iletişim sorunları olduğundan dolayı iki ayrı yönetim oluştu. Batı bölümün lideri Bukeyhanov, doğu bölümün liderleri Imanov kardeşleri oldu.

Mustafa Çokayev bu durumu düzeltmek için Imanov kardeşlerin rızası ile, Kazakistan ve Kırgızistan'ı içine alan yeni bir devlet ilan etti. Ancak bu devletin aslında hiçbir anlamı yoktu, çünkü komunist Rus rejimi sadece Bukeyhanov'u Alaş Orda lideri olarak tanımaktaydı.

Bolşeviklere karşı güç kazanmak için Alaş Orda Kozaklar'la işbirliği yapmaya başladı. Ancak 1919 yılında Alaş Orda'nın orduları Kızıl Ordu tarafından mağlup edildi ve liderlerinin çoğu öldürüldü.

1919 ile 1937 yılları arasında [değiştir]

Alaş Orda'nın 1919 yılında Kızıl Ordu tarafından mağlup edilmesi ile pek bir anlamı kalmamıştı.

Alaş Orda'nın az sayıda kalmış türkçü kanadını oluşturan üyeleri Türkistan'ın güneyine gidip Basmacı Ayaklanması'na katılmışlardı. Partinin reformcu kanadı Türkistan Komunist Partisine katıldı. Alaş Orda Partisi dış görünümü ile hala kazak partisi olarak varlığını sürdürmekteydi, ancak artık KPdSU tarafından kontröl edilmekteydi. Harekatın kırgız kanadı ise 1919 yılında çoktan tamamen dağılmıştı.

Bukeyhanov Moskova'ya taşındı ve Rus parlamentosu tarafından çok kez tercüman olarak görevlendirildi. Siyaset ile artık hiçbir alakası kalmamıştı. Bukeyhanov Rusya'da birçok Türk dillerinde yazılan gazeteler için yazarlık yaptı ve bir kaç kitaplar yazdı. 1921 yılında Bukeyhanov bazı diğer kişilerle birlikte Jaz Alaş gazetesini ve kendi başına Qazaq tili (Kazak dili) adlı bir gazeteyi yarattı.

Bukeyhanov 1937 yılında Moskova'da hala açıklığa kavuşmamış olan sebeblerden dolayı öldü. Stalin'in emiri ile KGB tarafından öldürülmüş olduğu tahmin edilmekte.

Alihan Bukeyhanov'un ölümünden sonra Alaş Orda da artık serbest parti olarak faaliyetlerine son verdi ve son üyeleri Kazakistan Komunist Partisi'ne entegre edildi.

1988 sonrası yeni tarihi [değiştir]

1988 yılında Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra birçok Kazak ve Kırgız Azat- ve Aşar harekatlarına katılarak Alaş - Ulusal bağımsızlık partisi adında yeni bir milliyetçi müslüman parti oluşturdular. Bu partinin kuruluşu aynı zamanda Kazakistan ve Kırgızistan'da kurulan milliyetçi Rus partilere bir cevabtı.

Alaş Partisinin hedefleri Alaş Orda Hanlığı'nın tekrar kurulması ve Orta Asya'da İslam'ın modernleştirilmesiydi. Ayrıca tüm Türk halklarının topraklarını içine alan bir Birleşik Türkistan Devletleri'nin kurulması gerektiğini savunmaktaydılar. Aşırı islamcı ve sağcı olan Türkistan partisi (Turkestan-i Partisi) ile iş birliği yapmaktaydılar. Bu parti bütün Türklerin islama dönüşünü ve tüm gayrimüslimlerin Türk topraklarından çekilmesini amaçlamaktaydı.

1994 yılında Alaş Partisi Kazak rejimi tarafından faşist olarak tanımlandı ve yasaklandı. Partinin uluscu üyeleri tekrar Azat-Harekatına katıldılar. Milliyetçi olan Kazak-Kırgız üyeleri ise Aşar (veya Acar = Türkiye Türkçesi: Anahtar/Açar) adında yeni bir milliyetçi parti kurdular. Bugün Aşar Partisi Kazakistan'da parlamento'da yer almaktayken Kırgızistan'daki kolu siyaset'de hayatda kalma mücadelesi vermektedir.

Alaş Orda (Eski Kazakistan) Özerk Cumhuriyeti Milli Marşı [değiştir]

Arğı atam er Türük, biz Kazak elimiz,

Samal tav şalkar köl, sarak cerimiz.

Say saylap, mal aydap, sayrandap, keñ ceylap,

Arkada erke öksen, erkesi-ay serimiz.

Turanda keñ cürgün Türiktiñ erimiz,

Üleste enşialğan, özgermez tübimiz.

Ecelden er Türik, ok teksen etimiz,

Kaymığıp kaytpağan, Eş cavdan betimiz.

Cavıñnıñ sözbe eken, bizlerge köp azı,

Ölsek hak şehitbiz, öltirsek biz ğazı.

Küşti cav karsı tur, erinip catpa (Alaş).

Kötergen ak tuvdı, cerge üzip cıkpa alaş,

Tevekel Allah dep, bet koyıp kapta alaş.

Ap dese at bolıp, zuvıldap şabamız,

Lap dese ot bolıp, dürildeb canamız.

Alaştıñ ak tuvın, akırıp kolğa alıp.

Alaştap şapkanda, cavğa oryan salamız?

Günümüz Türkçesi ile [değiştir]

Dip ecdadım er Türk, biz Kazak eliyiz.

Havadar dağ dehşetli göl, sararka (dağı) yerimizdir.

Dere boylanıp mal sürüp, seyran edip serbest yaylayıp,

Arka (dağı)nın şımarık büyüyen, şımarığı efendisiyiz.

Turanda serbeste yaşayan, biz Türk’ün eriyiz,

Aynı mirasın âvirisi, değişmez kökümüz.

Ezelden er Tükr, ok delmiş vücudumuzu,

Düşmanın bize çoğu azı vız gelir.

Ölürsek gerçek şehit, öldürürsek biz gazi.

Güçlü düşman karşısında duruyor, üşenip yatma (Alaş),

At terbiyeleyip, hazırlayıp, Ak çelik (kılıcı) sapla (Alaş),

Dikilmiş olan ak tuğu(bayrağı), yere koparıp yıkma (Alaş).

Güvenerek Allah diye, doğru yürüyerek hücum et (Alaş).

Ap denirse (ap demek birdenbire ata seslenmek) at olarak uzzz diye koşarız,

Lap denirse (birdenbire alevlenen ateşin sesi) ot olarak gürleyip yanarız.

Alaşın ak bayrağını, haykırıp ele alıp,

Alaş Alaş diye (Uran) çağırıp koşturunca, düşmanı bozguna uğratırız
 

Kontrol edilmemiş

İdil Ural Devleti İdel-Ural Ştatı Идель-Урал-Штаты ←   1917 – 1918 →   Bayrak Başkent Kazan Resmi dili Tatarca, Başkurtça, Çuvaşça Dini Müslümanlık, Ortodoksluk, Şamanizm Etnik Gruplar Tatarlar, Başkurtlar, Çuvaşlar Yönetim Cumhuriyet Cumhurbaşkanı Sadri Maksudi Arsal Tarih    - Kuruluş tarihi 20 Kasım, 1917  - Yıkılış tarihi 1918 Nüfus  - 1918 est. 15.000.000

1918 yılında Tatar, Başkırt ve Çuvaş Türk halkları bir araya gelerek kurdukları devlettir. 1919'da Ruslar tarafından yıkılmıştır
 

Kontrol edilmemiş

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ←   ←   1918 – 1920 →   Bayrak Arma Slogan Bir kərə yuksələn bayraq, bir daha enməz! ("Bir kere yükselen bayrak, bir daha inmez!") Milli Marş Azerbaycan Ulusal Marşı Başkent Bakü (Gence Eylül 1918'e kadar) Resmi dili Azerice Dini İslam Etnik Gruplar Azeriler, Ermeniler, Ruslar, Yahudiler Yönetim Cumhuriyet Hükumet başkanı Feth Ali Han Hoyski   Nasib bey Yusufbeyli Meclis başkanı Mehmed Emin Resulzade   Alimardan Topçubaşov Tarih    - Kuruluş tarihi 28 Mayıs, 1918  - Yıkılış tarihi 27 Nisan, 1920 Nüfus  - 1918 est. 2.500.000 +  Para Birimi Manat

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti^[1][2] veya Azerbaycan Halk Cumhuriyeti^[3] (Azerice: Azərbaycan Demokratik Respublikası), Doğu Kafkasya'da yerleşmiş ve yüzölçümü 113.892 kilometrekare olan, Müslüman ve Türk toplumlarında kurulan ilk^[4] laik ve demokratik devlet^[5]. Nüfusu 2 milyon kişiye^[6] ulaşan Cumhuriyetin sınırları Kuzey'de - Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, Kuzeybatı'da - Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, Batı'da - Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve Güney'de İran'la belirlenmiştir. Azerbaycan'da en büyük şehir olan Bakü'nün Bolşevik Bakü Sovyeti'nin kontrölünde olması nedeniyle, AHC'nin geçici başkenti Gence olmuştur.

Tarih [değiştir]

Rusya İmparatorluğu'nda 1917'nin Şubat Devrimi'nden sonra Transkafkasya'da iktidar Özel Transkafkasya Komitesi oldu, fakat Ekim Devrimi ile Rusya'da egemenliğin Bolşeviklerin eline geçmesi sonucu 11 Kasım 1917'de Tiflis'te Gürcü, Ermeni ve Türk temsilcilerinden oluşan Bolşevik karşıtı Transkafkasya Komiserliği (Maveray-i Kafkas Konfederasyonu) karma hükümeti kuruldu ve Bakü dışında tüm Transkafkasya'de egemenliği ele aldı. Bakü'de ise 2 Kasım 1917 tarihinde Bakü Sovyeti hükümeti kurulmuştu. Ocak 1918'de Transkafkasya Komiserliği Tiflis'de oluşturulan Transkafkasya Seymi'ni yasama organı olarak ilan etti ve 1918'in Şubat ayında Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti kuruldu.

Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin ilk bayrağı

Osmanlı Devleti, 18 Aralık 1917 yılında Erzincan Mütarekesi ile Maveray-i Kafkas Konfederasyonu'nu tanıdı^[7], fakat Gürcü ve Ermeni temsilcilerile sınır ihtilaflarını çözemedi. Osmanlı Ordusu taaruza başladıktan sonra Maveray-i Kafkas Konfederasyonunda nasıl bir politika takip edilmesi gerektiği hususunda fikir ayrılığı oluştu. Gürcü ve Ermeni temsilciler silahlı mücadele kararı verirken Azerbaycan temsilcileri Türkiye ile dostane politika takibinden yana idi. 3 Mart 1918'de imzalanmış olan Brest-Litovsk Antlaşması ile o dönemde Maverayı Kafkasya içerisinde yeralan Kars, Ardahan ve Batum Osmanlı devletine verilmişti ve Gürcü tarafı buna yoğun tepki göstermiş, fakat Türk askeri harekatı üzerine 28 Mart 1918'de antlaşmayı tanımak zorunda kalmıştı.

Kafkasya Müslümanlarının bağımsızlık taleplerinin giderek artması üzerine, Stephan Şaumyan 31 Mart 1918'de Bakü'de 14 bin Müslüman'ın katliamı ile neticelenen büyük bir tedhiş eylemi gerçekleştirdi.^[8] Baküdeki Mart Olayları'ndan sonra 3 Nisan tarihinde Seymin Müsülman grupu istefa etti. 9 Nisan tarihinde ise Seym hükumeti istifa etti.

Osmanlı Devleti ile ihtilafları çözmek için önce Trabzon Konferansı yapıldı, arkasından da 11 Mayıs 1918'de Batum Konferansı'na başlandı.^[9] Almanya'nın Gürcistan'ı himayesine alması üzerine 26 Mayıs 1918'de Gürcistan Kafkasya birliğinden çıkmaya karar verdi ve 26 Mayıs’ta Seym son kez toplanarak kendini feshetti.

28 Mayıs 1918 tarihinde Tiflis'de Azerbaycan Milli Şurası tarafından Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildi^[10]. Meclis açılıncaya kadar geçici şüra ilan edilerek, başkanlığa Mehmet Emin Resulzade seçildi. 9 kişilik icra heyetinin başkanlığına da Feth Ali Han Hoyski getirildi, H.Agayev ve M.Seyidov başkan yardımcısı oldu^[11]

4 Haziran'da Osmanlı İmparatorluğu ile Azerbaycan Milli Şurası arasında Batum Antlaşması imzalandı. 12 Haziran tarihinde Bakü Sovyeti ordusu Bakü'den Gence'ye harekete başladı ve bu nedenle Azerbaycan hükümeti Osmanlı Devleti'nden yardım isteğinde bulundu. 16 Haziran'da hükumet Tiflis'ten Gence'ye taşındı, 17 Haziran'da Feth Ali Han Hoyski başkanlığında ikinci hükumet kuruldu, 19 Haziran'da Azerbaycanda savaş durumu ilan edildi.

Posta pulu, 1919

Hükümetin 27 Haziran 1918 tarihli kararı ile Türkçe Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin Devlet dili oldu.

AHC odusunun geçit töreni 29 Ekim 1919

Azerbaycan Parlamentosu

Bakü Türk şehitliği

1 Ağustos'ta Azerbaycan Savunma Bakanlığı kuruldu.

Almanlar, Bolşevikler, Ermeniler ve İngilizler petrol bakımından zengin olan Bakü'nün Türklerin eline geçmesine karşı idiler. 25 Temmuz'da Bakü'de Şaumyan hükümeti devrilmiş ve Menşevik ve Daşnaklardan oluşan Sentrokaspi hükümeti İran'da bulunan İngilizleri yardıma çağırmıştı. O tarihte Bakû'de 18 bin silahlı Ermeni, 1200 İngiliz ve 1500 Rus birlikleri, yani 20 ile 30 bin kişilik düşman kuvveti bulunmakta idi. Bakû cephesinde savaşa hazırlanan Kafkas İslam Ordusunda Anadolu'dan gelen 8 bin Türk askeri, 7 bin Azerilerden milis kuvveti vardır.^[12] Bakü Muharebesi'nin ardından Nuri Paşanın komuta ettiği Kafkas İslam Ordusu 15 Eylül 1918'de Bakü şehrini almağı başardı.^[13] Bakü'nün fethi sırasında 1130 Mehmetçik öldü.^[14]

17 Eylül tarihinde hükumetin Gence'den Bakü'ye taşınması ile Azerbaycan Halk Cumhuriyyetinin Başkenti Bakü şehri oldu.

Osmanlı Devletinin savaşı kaybetmesiyle, 30 Ekim 1918’de Mondros mütarekesini imzalayarak, 16 Kasım'da Bakü'yü, 15 Aralık'da ise Azerbaycan'ı tümüyle terketti, 17 Kasım'da İngiliz kuvvetleriyle beraber Rus ve Ermeni askerleri Bakü'ye girdi.^[15]

9 Kasım 1918'de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Hükümeti tarafından üç renk üzerine ay ve sekiz köşeli yıldızdan oluşan Azerbaycan bayrağı kabul edildi. Bu renkler üstte Türkçülüğü temsil eden mavi, ortada çağdaşlaşmayı temsil eden kırmızı, ve altta İslamcılığı temsil eden yeşilden oluşmaktadır.^[16]

Kasım 1918'de Türk-Aras Cumhuriyeti kuruldu. Başkenti Nahçıvan şehri olan bu Cumhuriyetin arazisi 16.000 kilometrekare, nüfusu ise 1 milyona yakındı. Sınırları Nahçıvan, Şerur-Daralagez, Ordubad kazalarını ayrıca Uluhan’lı, Vedibasar, Kemerli, Meğri vb. arazileri birleştirirdi.^[17]

7 Aralık'ta Azerbaycan Parlamentosu açıldı, Alimerdan Topçubaşov Azerbaycan Parlamentosunun ilk başkanı seçildi. 26 Aralık'ta Fethali Han başkanlığında üçüncü kabine kuruldu. Cumhuriyetin Meclisi nispi temsil sistemi ile evrensel oylama sonuçlarına dayanarak seçilmiştir. Meclis devlet yönetiminin en yüksek organı olmuş, Bakanlar Kurulu ise Meclise sorumlu olmuştur.

Şubat 1919'da İngilizler Bakü’yü terketti.

14 Nisan 1919'da Nasib Bey Yusufbeyli’nin ilk ve Aralık 1919'da ise ikinci kabinesi kuruldu. Bu beşinci kabine Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin son hükümeti oldu.^[18]

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti delegasyonu tarafından 1919 Paris Barış Konferansı'na sunulan harita^[19]

12 Ocak 1920 tarihinde Rusya dışında dünyanın 23 devleti Azerbaycan Cumhuriyeti'nin varlığını resmen tanıdı.

1920 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti Birinci Dünya Savaşında galip gelen devletlerle tekrar savaşa girmiş bulunuyordu. Aynı düşmanlarla savaşmakta olan Sovyet Rusya Türkiye için bir müttefik olarak görülüyordu. Sovyet Rusya da bunu kullanarak, Türkiye’ye yardım etmek istediklerini, ancak Musavat hükümetinin buna engel olduğunu öne sürüyordu.^[20]

Moskova, Türk subaylar aracılığıyla, Ermenistan’la savaşmakta olan Azerbaycan'da varolan hükümeti yıkarak, Komünist Partisi hükümetinin oluşmasını sağladı. Türkiye'ye yardım gerektiği bahanesini öne sürerek, bu yeni hükümetin daveti üzerine Kızıl Ordu 26 Nisan'da sınırı geçerek Azerbaycan'a girdi^[21] ve ardından 28 Nisan 1920'de Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.

Bu madde Kaçar döneminde Tebriz'de kurulan hükûmet hakkındadır. Maddenin diğer anlamları için Azadistan (anlam ayrımı) maddesine bakabilirsiniz.

Başlığın diğer anlamları için Doğu Türkistan (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Tuva Halk Cumhuriyeti Tьвa Arat Respuвlik ←   1921 – 1944 30px →   Bayrak Arma Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti'nin sınırları Başkent Kızıl (şehir) Resmi dili Tuvaca, Rusça Dini Tibet Budizmi, Şamanizm Yönetim Cumhuriyet Cumhurbaşkanı Kertek Ançimaa-Toka   Salçak Toka Tarih    - Kuruluş tarihi 14 Ağustos, 1921  - Yıkılış tarihi 11 Ekim, 1944 Yüzölçüm  - 1990 170.500 km² (65.830 sq mi) Nüfus  - 1990 est. 366.000       Nüfus yoğunluğu 2,1 /km²  (5,6 /sq mi) Para Birimi Tuva akşası

Tuva Halk Cumhuriyeti'nin 24 Kasım 1926 - 28 Haziran 1930 tarihler arasında kullanılan bayrağı

O zamandan kalan bir Tuva pulu

Tuva Halk Cumhuriyeti (Tuvaca: Tьвa Arat Respuвlik, Тыва Арат Республик, Tyva Arat Respublik; Rusça: Тувинская Народная Республика / Tuvinskaya Narodnaya Respublika, 1921- 1926 arası: Танну-Тувинская Народная Республика / Tannu-Tuvinskaya Narodnaya Resbuvlika), 1921-1944 yılları arasında bağımsız yaşamış bir Türk cumhuriyetidir. 1944 yılında SSCB'ye bağlanmıştır
 

Hatay Cumhuriyeti لواء الإسكندرونة République du Hatay ←   1938 – 1939 →   Bayrak Milli Marş İstiklâl Marşı Şuanki Hatay ili. Başkent Antakya Resmi dili Türkçe, Fransızca, Arapça Dini İslâm ve Nusayrilik Yönetim Cumhuriyet Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen Başbakan Abdurrahman Melek Tarih    - Kuruluş tarihi 7 Eylül, 1938  - Yıkılış tarihi 23 Temmuz, 1939 Yüzölçüm  - 1938 4.700 km² (1.815 sq mi) Nüfus  - 1938 est. 234.379       Nüfus yoğunluğu 49,9 /km²  (129,2 /sq mi)

Hatay Cumhuriyeti (Arapça: لواء الإسكندرونة Liva'ul İskenderune - İskenderun Tugayı) günümüzde Türkiye Cumhuriyeti'ne bağlı Hatay ilinde 7 Eylül 1938 ile 23 Haziran 1939 tarihleri arasında kurulan devlettir. 23 Haziran 1939 günü Türkiye'ye katılmıştır.

1937'de Milletler Cemiyeti kararıyla Hatay sorununun çözümü için kurulmuştur. Cumhuriyet'in kuruluşu Hatay Millet Meclisi'nin 2 Eylül 1938 tarihli kararıyla ilan edilmiştir. Cumhurbaşkanlığına Tayfur Sökmen seçilmiştir. Devletin resmi dili Türkçe, ikinci dili ise Fransızca olmuştu ancak Arapça eğitim veren okullar Arapça eğitime devam edeceklerdi. Taslakta içişlerinde bağımsız olarak düşünülmüş, dışilişkiler, mali ilişkiler, gümrüklerin ve toprak bütünlüğünün Fransa ve Türkiye tarafından denetim ve güvence altına alınmasına karar verilmişti.

Hatay devleti pulları

Bütün karar ve yürütme organları Türk nüfusunun yönetiminde olan Hatay Cumhuriyeti'nin statü gereği Suriye'ye olan bağımlılığı sorun yaratıyordu. Bu nedenle, aşama aşama gerçekleştirilen değişikliklerle Türkiye Cumhuriyeti'ne bağlanmaya doğru giden Hatay, II. Dünya Savaşı'nın yaklaşması nedeniyle Fransa'nın da ısrarcı olamamasından ve Fransa'nın Türkiye ile savaşmayı göze alamamasından yararlanarak 29 Haziran 1939'da Meclisinin aldığı karar doğrultusunda Türkiye'ye katıldı.

Cumhuriyet, Indiana Jones: Son Macera filminde geçmektedir ve filmde "Kutsal Kase"nin cumhuriyet sınırlarında olduğu iddia edilmektedir.
 

Kontrol edilmemiş

Başlığın diğer anlamları için Doğu Türkistan (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى Sherqiy Türkistan Jumuhuriyiti Doğu Türkistan Cumhuriyeti ←   1944 – 1949 →   Bayrak Doğu Türkistan Cumhuriyeti ("Üç Bölge Devrimi") Başkent Gulca Resmi dili Uygurca Dini Sünnilik Yönetim Cumhuriyet Devlet Başkanı  - 1944-1945 Alihan Töre  - 1945-1949 Ahmetcan Kasimi Tarih    - Kuruluş tarihi 12 Kasım, 1944  - Eylül 1945 Doğu Türkistan ordusu'nun Urumçi'ye doğru ilerlemesi  - 1945 SSCB'nin Töre'yi kaçırışı  - 1946 Şincan Birleşik Hükûmeti'ne iştirak etmesi  - 27 Ağustos 1949 Kasimi'lerin bindikleri uçağın düşüşü  - Yıkılış tarihi 20 Ekim, 1949

Doğu Türkistan Cumhuriyeti (Uygurca: شەرقىي تۈركىستان جۇمۇھۇرىيىتى Sherqiy Türkistan Jumuhuriyiti, Çince karşılığı: 东突厥斯坦共和国/東突厥斯坦共和國 dōng tūjuésītǎn gònghéguó), bugünkü Çin Halk Cumhuriyeti Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzey kesminde Gulca (Çince: 伊寧)'da 12 Kasım 1944'te Sovyetler Birliği siyasî müdahalesi ve Kızıl Ordu'nun askerî desteğiyle kurulan, 20 Ekim 1949'da Çin Komünist Partisi'ne itaat eden ve Aralık 1949'de Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nun bölgeye konuşlandırılmasıyla Çin Halk Cumhuriyeti'ne ilhak edilen cumhuriyet.

Dönemin Çin Cumhuriyeti'ne karşı bir "isyan"' olarak algılayan Çin Milliyetçi Partisi (Kuomintang)'in literatüründe "isyan"ın ilk meydana geldiği Gulca'nın Çince adından Yining Hâdisesi (伊宁事变/伊寧事變 yīníng shìbiàn) olarak, olaya olumlu yaklaşan Çin Komünist Partisi'nin literatüründe ise İli, Tarbagatay ve Altay olmak üzere üç bölgede varlığını sürdürdüğü için Üç Vilayet İnkılabı (Uygurca: ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابى / Üch Wilayet Inqilabi, Çince: 三区革命/三區革命 sānqū gémìng) olarak adlandırılmıştır.

Cumhuriyetin kuruluşu [değiştir]

Alihan Töre

Eylül 16 1944'te binlerce SSCB'li Kazaklar isyanı çıkarmış ve 8 Ekim 1944'te Nilka (尼勒克)'yı işgal etmiştir. 12 Kasım 1944 (Çin kaynaklarına göre 7 Kasım: Ekim Devrimi kutlama günü) tarihinde isyancılar İli bölgesini (bugünkü İli Kazak Özerk İli 伊犁哈薩克自治州) işgal etmiştir. 1945'de SSCB destekli Kazak birlikleri Altay (阿勒泰) ve Tarbagatay (塔城) bölgelerini işgal etmiş ve İli bölgesindeki Doğu Türkistan Cumhuriyetine iştirak etmiştir.

Abdülkerim Abbasov gibi SSCB yanlısı Uygur aydınları isyanın önderleri arasındaydı ve bu cumhuriyete sadece Uygurlar değil Doğu Türkistan'da ikamet eden bütün Türk-müslümanı çatısı altına toplamayı amaçlıyordu.

Devlet başkanı Alihan Töre Saghuniy (Uygurca: Elihan Tore Shakirjan Khoja ogli, Çince: 艾力汗 吐烈 àilì hàn tǔliè) ve başkan yardımcısı Gulca'lı Akimbeg Hoca ve Burhan Şehidi (Uygurca: بۇرھان شەھىدى، Çince:包爾漢 bāoěr hàn)ler getirilmiştir. Ancak SSCB vatandaşlığına sahip olan çekildek kadroları tarafından yönetiliyordu ve bir müdet sonra Ahmetcan Kasimi (Uygurca: Ehmetjan Qasimi; 阿合买提江 哈斯木 pinyin：āhémǎidījiāng hāsīmù) egemenliğine sahip olmuştur.

Urumçi'ye ilerleme [değiştir]

Yeni oluşturan Doğu Türkistan Cumhuriyeti ordusu (İli Millî Ordusu: yaklaşık 25.000 nefer) ve Osman Batur komutasındaki Kazak Kerei boyuna bağlı (yaklaşık 20.000 atlı), Eylül 1945'te Urumçi'ye doğru ilerlemeye başlamış ve Manas Nehri'nin kıyılarında Kuomintang ordusu ile karşı karşıya gelmiştir.

Bu durumda Kuomintang Şincan Eyaleti Hükûmeti, SSCB'ye başvurarak aracı olmasını istemiştir. SSCB savaş yanlısı Alihan Töre 'yi SSCB'e kaçırmış ve böylece bir çatışma patlak vermemiştir.

Şincan Eyalet Birleşik Hükûmeti [değiştir]

1946'de SSCB'nin isteğiyle Doğu Türkistan Cumhuriyeti ile Kuomintan Şincan Eyalet Hükûmeti birleştirilerek Şincan Eyalet Birleşik Hükûmeti (新疆省連合政府 xīnjiāng shěng liánhé zhèngfǔ) kurulmuştur. Başkanlığına Zhang Zhizhong (張治中 zhāng zhìzhōng), Ahmetcan Kasimi ise başkan yardımcısı olmuştur. Fakat bir yıl sonra Birleşik Hükûmeti bölünmüş ve Ahmetcan Kasimi ve yandaşları Üç bölgeye geri dönerek tekrar Kuomintang'ın kontrolunden çıkmıştır.

Çin Halk Cumhuriyetine ilhak [değiştir]

1949'de Çin İç Savaşını kazanan Çin Komünist Partisi Şincan'ı ilhak etmek için Deng Likun (鄧力群 dèng lìqún) 'yı yollayarak müzakereyi başlattı. Mao da mektubu göndererek Pekin'de düzenlenecek olan Halk Siyasi Danışma Konferansına davet etmiştir. Ancak 27 Ağustos 1949 tarihinde Amhetcan Kasimi, Abdülkerim Abbasov, Derilhan Sugurbayov, İshak Beg Mononov başta olmak üzere cumhuriyetin önderlerini taşıyan uçak Almatı'dan kalkarak Pekin'e doğru uçarken kaybolmuştur (daha sonra Baykal gölü civarında düştüğü anlaşılmıştır).

Aralık 1949'da Halk Kurtuluş Ordusu bölgeye girerek konuşlandırılmış ve Doğu Türkistan, Çin Halk Cumhuriyeti'ne ilhak edilmiştir

(Azerbaycan Milli Hükûmeti sayfasından yönlendirildi)

Kontrol edilmemiş

حکومت ملی آذربایجان (Azerbaycan Millî Hükûmeti) فرقه دموکرات آذربایجان (Azerbaycan Demokrat Fırkası) ←   1945 – 1946 →   Bayrak Arma Başkent Tebriz Resmi dili Azerice Yönetim Sosyalist cumhuriyet Yönetim  - 1945-1946 Seyid Cafer Pişevari Tarih    - Kuruluş tarihi Kasım, 1945  - Yıkılış tarihi Kasım, 1946

Azerbaycan Millî Hükûmeti (Azerice: Azərbaycan Milli Höküməti^[1]; Farsça: حکومت ملی آذربایجان) ya da Azerbaycan Halk Hükûmeti (Rusca: Азербайджанское народное правительство), Kasım 1945'te Sovyetler Birliği'nin desteğiyle İran'nın Azerbaycan bölgesinde kurulan ve Sovyetler Birliği'nin çekilişiyle Kasım 1946'de İran hükûmeti tarafından yıkılan bir Azeri devlettir.

Tarih [değiştir]

1945 yılında Almanya ile savaşan Soviyetler'e yardım etmek isteyen müttefikler, İran'a girdiler. Müttefiklerin girişiyle birlikte bastırımlış siyasi istekler daha açık bir biçimde ortaya çıktı. Bu koşullar altında Azeriler kültürel ve siyasî baskıdan kurtulma çabasıyla Azerbaycan Millî Hükûmeti 1945 yılında kuruldu. Başta özerk bir hükûmet olarak kendini tanıtmasına rağmen bağımsızlık ilan etmeye çalıştı

3 Mayıs 1946'ta Mahabad Cumhuriyeti ile bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşmaya göre:

1. İki tarafın topraklarından her birine, tarafların her birinin temsilciler gönderilecek,
2. Kürtlerin çoğunlukta olduğu Azerbaycan topraklarında, Kürt yönetimi temsilcileri, Azerilerin çoğunlukta olduğu Kürt topraklarında ise Azeriler arasında temsilciler bulunduracak,
3. İki hükûmet, ekonomik sorunlarla uğraşacak olan bir Birleşik Ekonomi Komitesi oluşturacak.
4. Gerekli olduğu zaman karşıklı askerî yardım yapılacak.
5. İran hükûmetiyle her türlü görüşmeler, iki hükûmetin onayı aldıktan sorna yürütülecek.
6. Azerbaycan hükûmeti, kendi topraklarında yaşayan Kürtler için eğitim alanında girişimler örgütlemek amacıyla gerekli olan önlemleri almayı üstlendi. Kürt hükûmeti de kendi tarafından, İran Kürdistan topraklarında yaşayan Azerbaycanlılar için aynı girişimleri gerçekleştirme vaadinde bulundu.
7. İki halk arasında tarihi içinde yerleşmiş olan dostluk ve işbirliği ilişkilerini bozma denemesinde bulunan ya da, onların ulusal birliğine el uzatan, kim olursa olsun, iki halk tarafından cezalandırılacaktır.

Fakat Soğuk Savaş'ın başlangıç tarihlerine denk gelen bu olayda diğer ülkelerden destek alamadı ve Merkezî hükûmetle anlaşmaya gitti. Sovyetlerle anlaşan İran'ı terk ederken Fedayi gruplarını silahsızlandırdı. Böylece 1946 yılında İran kanlı bir biçimde yeniden bu toprakları kontrol altına aldı.

Uygulamaları [değiştir]

• Azerice resmî dil olarak okullarda okutuldu.
• İlk Üniversite Tebriz'de Kuruldu
• Kadınlara oy hakkı verildi
• Ağaların toprakları köylüler arasında paylaştırıldı

Belgeler [değiştir]

• 

  Azerbaycan Halk hükûmeti'ne ait resmî belge

• 

  Azerbaycan Halk hükûmeti Maalif Bakanlığı'nın hazırladığı ders karnesi

• 

  Azerbaycan Halk hükûmeti tarafından damgalanmış pul

Kontrol edilmemiş

Kırım Halk Cumhuriyeti Qırım Halq Cumhuriyeti ←   1917 – 1918 →   Bayrak Slogan Kırım Tatarca:Qırım Qırımlılarnıñdır! ("Kırım Kırımlılarındır!") Milli Marş Ant etkenmen ("Ant etmişim") Başkent Bahçesaray Resmi dili Kırım Tatarcası Dini Müslümanlık Yönetim Cumhuriyet Cumhurbaşkanı  - 1917-1918 Noman Çelebicihan Tarih    - Kuruluş tarihi 26 Aralık, 1917  - Yıkılış tarihi 23 Şubat, 1918 Yüzölçüm  - 1917 26.860 km² (10.371 sq mi) Nüfus  - 1917 est. 749.800       Nüfus yoğunluğu 27,9 /km²  (72,3 /sq mi)

Kırım Halk Cumhuriyeti, (Kırım Tatarca: Qırım Halq Cumhuriyeti, Ukraynaca:Кримська Народна Республіка) 26 Aralık 1917 tarihinde Kırım Tatar Milli Kurultayı'nın ilan ettiği cumhuriyettir. 23 Şubat 1918 tarihine kadar, günümüzde Ukrayna sınırları içerisinde kalan Kırım Yarımadası'nda varlığını sürdürmüştür. Başkenti Bahçesaray'dır. Kırım Halk Cumhuriyeti, Rusya İmparatorluğu'nun yıkılışına yol açan 1917 Rusya Devrimi (Ekim Devrimi)'nden sonra çoğu kez görülen devlet kurma girişimlerinden biridir.

Kuruluş [değiştir]

Kırım Halk Cumhuriyeti kurulmadan önce Kırım, Rusya İmparatorluğu içindeki Tavrida Guberniyası'nın bir parçasıdır.

7 Nisan 1917 günü Akmescit'de Bütün Kırım Müslümanları Kongresi toplanmıştır. Bu toplantıya Kırım'ın çeşitli il ve köylerinden 1500'den çok kişi katılnıştır. Toplantıda en aktif olanlar Vatan Cemiyeti'nden Seyitcelil Hattat, Ablakim İlmiy, Asan Sabri Ayvazov gibi milletçilerdir. Toplantıda Kırım Müslümanları Merkezi İcra Komitesi belirlenmiştir. Noman Çelebicihan komitenin başkanı ve Kırım Müftüsü seçilmiş, Cafer Seydamet ise o Rusya Hükümetinin ellerinde olan Vakıf Komisyonu'nın başkanı seçilmiştir. İkisi de o zaman Kırım'da değil, savaştaydılar.

Bu vakitlerde bütün Kırımlıların aklından geçen "Kırım Kırımlılarındır!" fikri aydınlar tarafından söylenmeye başlanmıştır.

Ekim 1917'de İcra Komitesi'nin bir toplantısında Noman Çelebicihan Kırım'ın geleceğinin belirlenmesi Kurultay (Qurultay)'ın toplanmasının mümkün olacağını söylemiş ve bu fikir kabul edilip Kurultay'ın toplanması kararı alınmıştır.

Kurultay'a 76 milletvekili katılmıştır. Bu milletvekillerinden 24'ü Yalta'dan, 19'u Akmescit'den, 16'sı Kefe'den, 11'i Kezlev'den ve 6'sı Orkapı'dan gelmiştir. Milletvekillerinin aralarında dört kadın: Şefika Gasprinskaya, Anife Bоdaninskaya, İlhan Tohtar, Hatice Avcı da vardır.

Kırım Halk Cumhuriyeti, her ne kadar Kırım Tatarları'nın oluşturduğu Qurultay'ın girişimleriyle kurulmuş olsa da yarımadada yaşayan tüm etnik kimliklerin eşitliğine dayanmaktaydı. O dönemde nüfusun çoğunluğu Ruslardan oluşmaktaydı (%42). Rusların haricinde yarımadada Ukraynalılar (%11), Ermeniler ve Yunanlılar da yaşamaktaydı.

Devlet Sembolleri [değiştir]

Kırım Hanlarının Tarak Damgalı mavi bayrağı cumhuriyet bayrağı oldu. Nоman Çelebicihanın “Ant Etkenmen” şiiri milli marş olarak kabul edildi.

Ordu [değiştir]

Cumhuriyetin Ordusunu, Rus İmparotorluğu Ordusu'nun içinde görev yapan Kırım Süvari Alayı ve Kırım Tatar piyade askerleri teşkil etti.

Hükümet [değiştir]

28 Aralık'ta Kurultay, Cumhuriyet Hükümetini ilan etti. Kurultayda Hükümet Reisi ve Adalet Bakanı - Noman Çelebicihan, Hariciye ve Savunma İşleri Bakanı - Cafer Seydahmet Kırımer, Maarif İşleri Bakanı – Ahmet Özenbaşlı, Maliye ve Vakıf İşleri Bakanı – Seyitcelil Hattat, Diyanet İşleri Bakanı – Ahmet Şükrü seçildiler.

Yıkılış [değiştir]

Ukrayna, Kurultay toplantısına hayırlama mektubunu yollamıştır. Rusya'nın Bolşevik Hükümeti ise Kırım Tatar Kurultayı'nı ve Hükümeti'ni tanımamıştır.

Rusya'da ise İmparatorluk devrilip komünist rejim başlamıştır. Arbiy İhtilal Komitesi, Karadeniz Flosu'nun gemilerini Akyar'dan Kezlev, Yalta, Kefe, Kerç ve diğer şehirlerine yollayıp Cumhuriyet askerleriyle savaşmaya başladı.

16 Ocak'dan Şubat'ın başına kadar Akyar ve Bahçesaray yakınlarında savaş sürdü. Süyren köyünün yakınlarında 40 bin kişilik Bolşevik ordusu ile savaşa giren 3 bin kişilik Cumhuriyet ordusı yenilgiye uğradı. Bunun ardından, Kırım'ı istila eden Bolşevikler Cumhuriyeti yıktıklarını ilân ettiler. Kırım Halk Cumhuriyeti Hükümeti'nin başkanı Noman Çelebicihan Akyar'da 23 Şubat 1918 idam edildi. Böylece tarihteki ilk Kırım Tatar Cumhuriyeti yok oldu.

Kıbrıs Türk Federe Devleti

Vikipedi, özgür ansiklopedi

 

Git ve: kullan, ara

Kıbrıs Türk Federe Devleti Tanınmayan ülke ←   1975 – 1983 →   Bayrak[1] Başkent Lefkoşa Resmi dili Türkçe Dini İslamiyet Yönetim Cumhuriyet Cumhurbaşkanı Rauf Raif Denktaş Başbakan  - 1976 - 1978 Nejat Konuk  - 1978 - 1978 Osman Nuri Örek  - 1978 - 1985 Mustafa Çağatay[1] Tarihsel devir Kıbrıs Harekâtı  - Resmi ilan 13 Şubat 1975[2]  - Son bulma 15 Kasım 1983

Başlığın diğer anlamları için Kıbrıs (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Kıbrıs Türk Federe Devleti (K.T.F.D.) (İngilizce: Turkish Federative State of Cyprus), 1975 - 1983^[2] tarihleri arasında Kıbrıslı Türkler tarafından Kıbrıs adasında kurulmuş devlet.

28 Aralık 1967 tarihinde kurulan Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi'nin meclisi 13 Şubat 1975'te Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin oy birliği ile kurulduğunu ilan etti. Meclis'te kuruluş bildirisini, Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi'nde yönetim başkanı ve federe devletin ilk cumhurbaşkanı olan Rauf Denktaş okudu.^[2][1][3]

Kıbrıs Türk Federe Devleti Meclisi, 15 Kasım 1983'de oy birliği ile aldığı bir kararla Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurulduğunu ilan ederek KTFD son buldu.^[4]